Krajina i narod krajiskih predjela

Pavlica N. Dobrivoj

Zivot kroz period zlatnog vremena ,mira koji je sam narod tog podneblja svojom borbom kroz
vjekove  I ratove sebi omogucio.
Pisajuci o krajiskim predjelima,koji je vjekovima nosio naziv Vojna Krajina volio bih se ukratko
dotaci samog mentaliteta naroda sa tih prostora ,sa osvrtom na istoriju u kojoj razni dogadjaji,bjeda
I ratovi najbolje opisuju karakter naroda tog podneblja.
Izraz Krajina nastao je od naziva Vojna Krajina
To je bio visevjekovni proctor na kojem su zivjeli mahom pripadnici Srpske populacije.
AustroUgarska Monarhija koristila je kao poseban prostor,stit,na kojima su Srbima davana posebna 
prava,drustveni statusi I privilegije jer su oni mahom sacinjavali vojsku na granici sa Turskim Osmanl
ijskim carstvom.
Kroz dugi istorijski period bili su prva linija odbrane od Turskog Osmanlijskog Carstva ,odnosno stitili
su Austrougarsku Monarhiju  I samu Zapadnu Evropu od nadiruceg Turskog Osmanlijskog carstva.
Krajiski prostori  takodjer su se protezali I na teritoriju danasnje BiH,tik uz granicu danasnje Republike
Hrvatske.
Prijeratna SR Hrvatska,federalna clanica SFRJ odnosno Jugoslavije,nastala je na temeljima antifasisticke
borbe koju su vodili tadasnja KPJ,kroz partizanske jedinice ciji su glavni stratezi  bili clanovi Titove 
komunisticke partije.Moram napomenuti da je vecina antifasistickih partizanskih jedinica ,odnosno
odreda ,bili su pripadnici Srpskog naroda.
Taj Drugi  Svjetski Rat uzeo je mnogo srpskih zivota pogotvo naroda sa Krajiskih prostora.
Naime pripadnici fasistickog Ustaskog pokreta,tada regularne vojske NDH,odnosno fasisticke Hrvatske  pod vodstvom njihovog vodje Ante Pavelica pocinili su masovna zvjerstva,pokolje I palili sela a cijih su se
zlocina gnusali I sami Njemacki nacisti.
Taj genocide,masovna odvodjenja u Koncetracione logore smrti,posebno Jadovno u kom je ubijeno preko 70 000 mahom Srba,dovelo je Srpski narod  sa krajiskih predjela u polozaj da se brani,I iskreno moram navesti da je iskoristen od strane Komunista.
Njihovim agitovanjem u nedostatku druge alternative vec da se bore u redovima partizanskih jedinica.
Da bih bolje docarao samo bih napomenuo da je vecina srpske drustvene,kulurne elite,zanatlije I trgovci,
odnosno pismeniji I vidjeniji ljudi bilo odvedeno I ubijeno u tom istom logoru Jadovno ,koji se nalazio u blizini Gospica ,grada koji su nazivali Glavnim gradom Like.
Imajuci to u vidu lako se da zakljuciti das u borbu odlazili vecinom seljaci,ljudi koji su se bavili stocartsvom,poljoprivredom  I nisu cak ni znali sta je Komunizam ili Socijalizam.
U tom genocidu koji su ustase izvrsile tokom Drugog Svjetskog rata,unisteni su svi sakralni I kulturni objekti  Pravoslavnog Srpskog naroda sa krajiskih prostora.
Ustase,odnosno hrvatski  fasisti pokusali su tada ostvariti svoj dobro poznati Hiljadugodisnji san ciste Hrvatske o kojem je pisao I bio jedan od glavnih hrvatskih ideologa istoricar Ante Starcevic koji je o tim idejama pisao u 19  vjeku.
Ideja o cistoj Hrvatskoj podrazumjevala je da se 1/3 Srba ubije,1/3 predje u katolicanstvo ,odnosno postanu Hrvati I 1/3 protjera u Srbiju.
Apsurda li ,taj isti san nisu uspjeli ostvariti u to vrijeme kada su imali Nacisticku Njemacku iza sebe vec su 
ostvarili I vise u eri Demokratije,savremenog doba I covjeka ,pred ocima citave Zapadne Evrope koju je taj isti Srpski narod branio kroz istoriju od Turskog Osmanlijskog carstva.
Nakon Drugog Svjetskog rata  pocinje nagli oporavak,progres a  time I standard stanovnistva.
Kako u citavoj novonastaloj SFRJ tako I u krajiskim predjelima.
Tih godina vrsilo se deplasiranje stanovnistva iz siromasnih I ratom najvise pogodjenih oblasti.
Mnogi Krajisnici naselili su Sjevernu Srbiju,danas pokrajinu Vojvodinu.
Svoj vrhunac progress I standard tih kako u Jugoslaviji tako I krajiskim predjelima doseze u osamdesetim godinama proslog vjeka.
Iz Like odakle mi je otac kao I iz ostalih djelova tih prostora narod je poceo migrirati u gradove.
Naravno da je u gradu zivot bio primamljiviji I laksi.
Lika kao I ostali krajiski predjeli nisu bili toliko ekonomski razvijeni kao neki drugi djelovi tadasnje federalne clanice Jugoslavije,odnosno SR Hrvatske.
Nije bio u pitanju novac vec je manje ulagano u infrastrukturu,nisu se otvarale fabrike a djelomicno razlog tome lezi prorjedjenost prostora,odnosno gustina naseljenosti,U obzir se moraju uzeti dogadjaji iz tada vec davnog Drugog Svjetskog rata a koji je ostavio dalekosezne posljedice u buducnosti.
Ipak bilo je to zlatno doba,vrijeme obnova I razvoja.
Najrazvijeniji Krajiske regije bile su Banija I Kordun.Naravno da je tamo poljoprivreda I stocarstvo imalo najbolju podlogu,jer su I zemlja I pasnjaci bili veceg kvaliteta nego  u ostalim regijama.
Na Baniji je posebno bila razvijena mesnopreradjivacka industrija sa centrom u Petrinji,najvecim gradom u regiji.

Grad Petrinja,Regija Banije

Grad Knin,vazno zeljeznicko cvoriste 

U Dalmaciji su ljudi najvise zivjeli od turizma I trgovine.
Topliji dani bili su udarni za trgovanje I turizam a samim tim I najpogodniji za ostvarivanje prihoda.
Knin je bio vazno zeljeznicko cvoriste u kojem je takodjer bila razvijena I metalopreradjivacka industrija.
Dalmacija je takodjer bila poznata po vinu I prsutu a nije bilo covjeka koji nije znao za cuveni Dalmatinski prsut.
Svaki gost,putnik ili turista docekivan je ljubaznim domacinima uz prsut I vino.
Inace Dalmacija I njeni stanovnici bili su poznati kao dobri trgovci.
Lika je bila posebno poznata po stocarstvu.
Cuveni su bili Licki Kupus I Jagnjetina.
Takodjer u Lici je bila razvijena drvna industrija.U nekim mjestima postojale su isturene filijale fabrike



Kao na primjer fabrika obuce Simecki u Gracacu a cije je sjediste bilo u Zagrebu.
Ipak  od svih tih industrijskih I turistickih kapaciteta izdvojio bih Licke Plitvice.
To je bio nacionalni park I najposecenija turisticka destinacija koja nije imala veze sa morem.
Na ljestvici je po broju posjetilaca bile su odmah iza Dubrovnika I par turistickih centara na obali
Jadranskog mora.
Kada bih racunali sva godisnja doba sem ljeta Plitvice bi stajale rame uz rame sa Dubrovnikom.


Plitvice I turisti u jeku sezone.
Panorama Like sa juzne strane padina planine Velebit.

Nacionalni park Plitvice sa prirodnim ljepotama
I narod koji je zivjeo u okolini nacionalnog parka,I sa licke I kordunaske strane,uz poljoprivredu I stocarstvo zivjeo je od prodaje sireva I prsuta .
Svoje proizvode izlagali su na stolicima pored ceste uz natpise na kartonskim  I papirnatim podlogama o vrstama prozivoda I njihovoj cjeni.
Meni posebno najdrazi bio je dimljeni kravlji sir.
Sjecam se da  su prodavci svoje proizvode izlagali otprilike na 30 do 50 km prostora uz cestu I svako je imao svoju racunicu,sto dovoljno govori o frekvenosti automobila,prometu turista kao I nas gradskih vikend putnika.
Putovao sam cesto iz Zagreba na selo kod bake.
Slobodno mogu reci skoro pa svaki vikend.
Svaki skolski godisnji raspust uz redovni odlazak na more vecim djelom provodio sam  u Lici,odnosno selu Ploca odakle su mi bili otac I stric za kojeg sam bio veoma vezan.
Naravno otac I stric bili su prevaga u odlukama kada se dogovaralo gdje ce se provesti godisnji odmori.
Moj stric Pavlica Dobrivoje ,cije ime I sam nosim,bio je sef kadrovske sluzbe u firmi koja se bavila fizickom I tehnickom zastitom pod imenom Sigurnost.
Sjecam se da je firma brojala oko 2500 do 3000 radnika.
Naravno I otac I majka su radili u istoj firmi.
Spomenuo sam strica jer je bio najpoznatiji I najnagradjivaniji Krajiski kantautor I tadasnjeg pa sve do danasnjeg vremena.
Kao sto se to vidi u tekstu,rodjen sam I zivjeo u Zagrebu.
Iz ove perspective zivota I iskustva tokom zadnjih dvadeset  I cetri godine ,slobodno  svaki dan zivota  tada u mom Zagrebu bio je raj za sebe.
U Zagrebu sam zavrsio osnovnu skolu I zapoceo  srednjoskolsko obrazovanje.
Bilo je to vreme bezbriznosti,igre  I ispunjenosti,a za starije siguran posao,dobra  placa I prilicno komforan zivot u kome su skoro svi radnici bili stambeno zbrinuti.
Mislim se,zar se ne bi nekome zivjelo u takvim uslovima.
Tokom zivota u Zagrebu bavio sam se kosarkom.Trenirao sam u Novom Zagrebu ,bas u godini kada je jedini put bio ucesnik Prve Jugoslavenske Kosarkaske lige.
Svima je u svjetu bila poznata snaga I talenat kosarkasa sa prostora tadasnje Jugoslavije.
Iz razloga sto sam I rodjen u Zagrebu ali isto tako sto nisam ucen da ljude gledam po vjeri I naciji,navijao sam za Fudbalski Klub Dinamo I Kosarkaski Klub Cibonu ,klubove koji su iz mog rodnog grada.
Moji istupi I plac prilikom losih rezultata tokom gledanja utakmica bili su posebno jedinstveni.Citavog sebe davao sam za  te klubove I sjecajuci se pomislim da toliko suza I nervoze nicem drugom nisam toliko posvetio do odredjenih godina.Nazalost godina kada su ti isti moji klubovi odnosno navijaci poceli isticati svoje nacionalne boje u cemu se ja nisam mogao snaci niti vise voljeti isto istim zarom.
Inace poticem iz radnicke porodice al u nacinu zivota I prema imovinskom poredjenju ,nije postojala velika razlika izmedju radnickih I nekih drugih porodica  ciji clanovi su se bavili intelektualnim ili nekim jacim strukovnim poslovima.
Odgajan sam u duhu tog vremena I duboko sam zahvalan na tome svojim roditeljima.
Kakav je samo zivot bio tih godina.
Covjek je mogao spavati na klupi u bilo kojem djelu grada,selu,gradicu I niko ga tokom noci ne bi ni pokrao a kamoli fizicki nasrnuo.
Svaki covjek starijih generacija  ce vam uvjek potvrditi ovu moju konstataciju a takodjer nastalu iz razgovora sa mnogo ljudi u sjecanjima I prici o tom vremenu.
U periodima ljetovanja,skolskih raspusta cesto sam sa stricem odlazio na putovanja kroz te nase krajiske predjele.
Liku smo najvise prolazili ,logicno jer su I rodom iz Like.
Vecinom su ljudi ili culi culi za njega ili su ga poznavali.
Svako Ljeto odrzavana su narodna okupljanja odnosno Zborovi po selima koliko se sjecam najvise sa podrucja Gracacke I Gospicke opstine.
Kakvi su to samo crkveni,praznicni dani bili.
Naravno Zborovi su se razlikovali od sveca koje je selo slavilo.
Na primjer selo Raduc,odakle je inace otac Nikole Tesle slavilo je Svetog Iliju,u narodu zvanog gromovnik.


 Selo Medak je slavilo Svetog Ivana odnosno Ivanju ,dok je moje selo slavilo Silazak Svetog Duha na apostole ,odnosno Duhove ili pedesetnice koji su bili tacno na pedeset dana od Vaskrsa.
Na tim Zborovima odnosno slavi sela, znalo se okupiti I vise stotina do hiljadu ljudi.
U hrani I picu se nije oskudjevalo a rodjaci su posjecivali jedni druge zavisno gdje se praznik slavio.
Obicno se peklo jagnje ili prase na raznju,kako u centru sela tako su I mnogi domacini isto pekli kod kuce.
Pamtim muziku,pjesmu,salu I pokojeg turistu koji je znao navratiti sa svojim vec dobro poznatim navikama odnosno fotoaparatima I kamerama.
Tog dana njegovali su se vjerski obred,odnosno sluzenje u Srpskoj pravoslavnoj crkvi zvano Liturgija.
Folklor I narodni plesovi poznata kao kola bili su redovna pojava na tim veseljima.Kola su obicno plesali ljudi,gosti u koja se znalo uhvatiti I po pedeset I vise ljudi.Trajalo je to sjecam se skoro citav dan pa cak I u noc.
Svako to okupljanje vecinom se desavalo kod Crkve,dok sela koja nisu obnovila svoje crkve slavu su proslavljale u blizini rusevine crkve ili samom centru sela.
Gostiju I rodbine je bilo iz cjele tadasnje Jugoslavije uz mnogo pridoslih Srba koji su inace bili na godisnjem odmoru a radili su I zivjeli u Zapadnoj Evropi.
Mjesta Gracac,Benkovac,Knin,Gospic,Korenica,Slunj,Glina,Petrinja  kao I ostala sirom krajiskih predjela,cinili su vaznija sredista I opstine u svojim regijama.
Bezmalo bio sam bar u pola vecih krajiskih gradova i mjesta.
U narodu pojam grada je vazio I za brojcano manja mjesta jer I vecih nije bilo.
Iako nisu bila toliko udaljena jedna od drugih,primjera radi Lika I Dalmacija,mentalitet ljudi sa tih podneblja se razlikovao.
Dijalekat se najvise primjecivao u toj razlici I prema njemu ste mogli zakljuciti ne samo tko je odakle vec na primjeru Dalmacije Kninski dijalekat se razlikovao od na primjer Benkovackog iako su oba mjesta bila na prostorima Dalmacije I ne toliko puno udaljena.
To vreme  moze se slobodno pamtiti kao vreme progresivnosti,ekonomskog I kulturnog napretka.
Ni skrtica odnosno skrt covjek nije bio to u onom smislu rjeci kad se porede prosla I tadasnja vremena.
Jedan od sinonima za Liku I Krajinu bio je Nikola Tesla,otac savremenog doba,nove ere u svjetu.,kao I prirodne ljepote I razlicitosti na tim krajiskim prostorima a ovom prilikom spomenucu planinu Velebit,koja se prostirala od Dinarskih masiva kod Knina sve do manjih planina Velike I Male Kapele koje su se nalazile u blizini mjesta Plaski.
Sjecajuci se mojih putovanja  kroz krajiske predjele ne mogu a da ne spomenem selo Divoselo.
Divoselo je selo koje je dalo puno boraca ,partizana u Drugom Svjetskom ratu kao I tadasnjih komunista.
Stekao sam dojam  da je to selo bilo Selo Miljenik tadasnjih vlasti.
Nalazilo se odmah na prostoru podno Velebita I granicilo se sa gradom Gospicem.
Najpoznatija  manifestacija inace tradicionalna pod nazivom OKE odrzavale su se bas u Divoselu.
Naziv OKE  nastao je na osnovu dva izvora kod kojih se odrzavala ta manifestacija a poredeci ta dva izvora  kao dva oka jer sui h tako I mjestani nazivali.
Svake godine tu bi se okupilo par hiljada ljudi.
U narodu OKE su nazivane I licka olimpijada jer su osim folklornih I kulturnih desavanja tu odrzavana
Takmicenja u tradicionalnim ,starim disciplinama proisteklim I odnjegovanim od davnina.
Takmicenja su sacinjavale ekipe pod imenom grada ili sela odakle su dolazile.
Licka Jagnjetina sa raznja nije se mogla zaobici.
Na svakih desetina metara bili su standovi sa izlozenim narodnim proizvodima,bilo tekstilne proizvodnje ili hrane,a takodjer su brojni bili jaganjci na raznju koja se okretala na svakom koraku I svoj miris sirila daleko kroz polje.
Koncerti  estradnih lickh grupa uz njihove Ojkane I Rozgalice a sto su narodne tradicionalne izvedbe koje su bile usko vezane uz narod tog kraja odrzavali su se u centru sela,a koliko pamtim mnogo gostiju koji su se poznavali ili bi tu sklapali poznanstva sami bi uz jelo I pice pjevali te iste vrste izvornih narodnih pjesama.
Moj stric po kome sam I dobio ime bio je redovan gost I mnogo puta je ucestvovao kao pjevac I gost zajedno sa ostalim krajiskim grupama .
Stric je nastupao uz orkestriranu muziku I mogu slobodno reci da je uzivao veliku popularnost kod ljudi sa tog podneblja.Nije mi bilo tesko bilo gdje pristupiti uz saznanje domacina da je moj stric pjevac te su I mene kao djete uz posebno uvazavanje zbog strica uvjek ljepo docekivali ,odnosno uz njega.
Ponekad se covjeku cini da zivi ovaj zivot na osnov vremena iz tog perioda,koje kao da ponovo ocekuje I nada mu se.
Uzeci to u obzir imam osjecaj odnosno mislim das am bio privilegovan sto sam bar dio svog zivota prozivjeo u tom vremenu jer danasnje mladje generacije,poredeci ih sa sobom iz tog vremena, zive u veoma teskim vremenima ,u kojima se ljudski sistem vrednosti bukvalno nasilno I umjetno promjenio,te u njemu ne mogu svoje mladalacke zelje I ciljeve ispuniti I ostvariti odnosno moze mali broj njih.
Bilo je to vreme slobodnog leta,iskrenih radosti I osmjeha,istinskog zivota.
Bar na odredjeno vrjeme sva proslost,ratovi I bjeda proistekla od njih bili su zaboravljeni  a ljudi su bili okrenuti svemu sto covjek u svom zivotu sanja,poslu,porodici,svemu sto pruza jedno civilizovano I ekonomski razvijeno drustvo.
Niko ni slutio nije sta ce se za kratko vrjeme desiti.







Pise

Pavlica N. Dobrivoj